Konya Mı Büyük Hollanda Mı?

Konunun önemine dikkat çekmek adına bu kıyaslama çok yaygın yapılır oldu. Bu sayede tarımla ilgilenmeyen kesim bile neredeyse Konya kadar olan Hollanda’nın, Türkiye’den daha fazla tarımdan gelir elde ettiğini biliyor. *

Hollanda tarımsal ihracatta rekor kırıyorken, dört bir yanında tarım yapılabilen Türkiye neden tarımsal ihracatta dünya sıralamasının çok gerisinde kalıyor?

Üstelik de üretim miktarı olarak ilk 10’da yer almasına rağmen…

Aslında bu sorunun tek bir cevabı yok. Ya da sadece üretimden kaynaklanan sebepler yok. Uluslararası ticarette aktif rol alabilmek için uluslararası standartlarda ürün üretmenin yanında siyasi ilişkiler de çok önemli. Türkiye standartlara uygun üretim konusunda eksiklikleri olan bir ülke. Buna değineceğiz. Ancak siyasi ilişkilerin de çok önemli olduğunun altını özellikle çizmek gerekiyor. Son zamanlarda tarımsal ticarette ilişki içinde olduğumuz ülkeler ile yaşadığımız siyasi gerginliklerin tarım sektörüne nasıl olumsuz yansıdığını gördük. Rusya bu durumun en bariz örneği. 

Siyasi ilişkileri düzelttiğimizde de sorun çözülmüyor. Bu sefer de üretimden kaynaklanan sorunlar karşımıza çıkıyor. Rusya veya AB ülkelerine yapılan tarımsal ürün ihracatında tarımsal ilaç kalıntısı nedeniyle geri gönderilen ürün haberlerine gazetelerde sıkça rastlıyoruz. Geçtiğimiz günlerde buna bir yenisi daha eklendi. Birleşik Arap Emirlikleri, Türkiye’den ithal edilecek ürünler için analiz sertifikası isteyeceğini bildirdi.

Yani özetlemek gerekirse, üç bileşeni aynı anda optimum düzeyde tutmak gerekiyor;

1-     Olumlu siyasi ilişkiler,

2-     Uluslararası standartlara ve sertifika koşullarına uygun üretim,

3-     Üretim maliyetlerini kontrol altında tutarak diğer ülkelerle rekabet.

Diyelim ki; siyasi ilişkilerimizi düzelttik, uluslararası standartlara uygun üretim de yaptık. Peki diğer ülkeler ile nasıl rekabet edeceğiz?

Çeşitli kaynaklarda rekabetçi tarım için; geniş verimli tarımsal arazi, elverişli hava şartları, becerikli üreticiler, ülke koşullarına uygun modern üretim tekniklerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması; gelişmiş ve aksamadan işleyen girdi (kredi dahil) piyasaları, ulaştırma, işleme ve pazarlama altyapıları; fiyat oluşumu ve risk transferine olanak sağlayacak ürün piyasaları ve finansal kurumların gerekliliği vurgulanıyor.

Türkiye’de durum nedir?

Yukarıda saydığımız şartların ilk üçünde etkin… Peki ya diğer şartlar?

Türkiye tarıma elverişli konumunu; doğru tarım politikaları ve teknoloji kullanımıyla birleştirebilse, dünya sıralamasında çok daha yüksek seviyelere yükselme imkânı bulabilecek bir ülke. Dünya Bankası’nın yayınladığı istatistiklere göre 2014 yılı öncesi tarımsal üretimde dünyada 5. sırada olan Türkiye, 2014 yılında 9. Sıraya kadar gerilemiş. Bu durumun nedenini en geniş haliyle iki maddede özetleyebiliriz:

1.  Türkiye ucuz işgücü ve yoğun teknoloji kullanımı ile maliyet avantajı yaratan ülkeler ile rekabet edemiyor. Türkiye’de üretim maliyeti yüksek olduğu için üretimi yapılmayan ürünler, örneğin baklagiller, diğer ülkelerden ithal ediliyor. Arz açığının; yerli üreticinin desteklenerek üreticinin üretime teşvik edilmesi yoluyla kapatmak yerine, ithalat yoluyla kapatılmaya çalışılması Türkiye’de tarımdan kopuşlara neden oluyor.

2.   Tarım sektörü ülke ekonomisinde meydana gelen değişimlerden de doğrudan etkileniyor. TL’nin dolar karşısında değer kaybetmesi sonucu, dolar cinsinden hesaplanan dünya sıralamasında, Türkiye’nin yerini değiştiriyor. Üretilen ürün miktarı sabit kalsa da kur farkından dolayı sıralama değişebiliyor.

Yine söylüyoruz: Türkiye kaynaklarını doğru kullanması durumunda hem tarımsal üretim hem de tarımsal ticarette daha üst sıralarda yer alabilecek bir ülke. Türkiye hala üretim yönünde dünyanın en büyük ilk 10 ülke sıralamasında yer almayı başarıyor. Ancak aynı başarıyı tarımsal dış ticarette yakalayamıyor.

Üreticiyi yalnızca üretime yönlendirecek; üretime yönelik verilen destekler yeterli ve amacına yönelik olarak uygulanmıyor. Verilen desteklerin üretim planlamasına hizmet etmesi aynı zamanda maliyetleri de düşürme yönünde etki yaratması bekleniyor. Ancak ne yazık ki henüz o aşamaya gelinemedi. Maliyet artışından dolayı yükselen ürün fiyatlarını baskılamak için ithalat kapıları açılıyor. Oysaki bu durum üretimden kopmalara neden oluyor. İlerleyen dönemlerde ise bugün fiyatları düşünmek adına ithal edilen üründe dışa bağımlı olmamıza neden oluyor.

Aşağıdaki tabloda tarımsal üretimi en fazla ilk 10 ülke ve üretim değerleri yer alıyor:

Tarımsal Katma Değer ve GSYH İçindeki Payı,2014
Sıra	Ülke	Tarımsal Katma Değer Milyon ABD$	Tarımsal KD/Toplam GSYH%	Dünya Tarımsal KD içindeki Payı%
1	Çin	946,574	9.2%	28.3%
2	Hindistan	326,322	16%	9.7%
3	ABD	223,860	1.3%	6.7%
4	Endonezya	118,806	13.3%	3.5%
5	Nijerya	113,644	20 %	3.4%
6	Brezilya	108,270	4.5%	3.2%
7	Rusya	74,142	3.7%	2.2%
8	Pakistan	58,098	23.9%	1.7%
9	Türkiye	56,928	7.1%	1.7%
10	Japonya	53,481	1.2%	1.6%
	Top 10	2,083,124	5%	62.2%
	Top 20	2,464,654	4.8%	73.6%
	Dünya	3,350,830	4.3%	100%

Kaynak: Dünya Bankası(2016)

Tarımsal üretimde dünya sıralamasında önemli bir konumda olan Türkiye’nin, değişen ve gelişen tarım sektörüne ayak uydurması da kaçınılmaz olacak. Çünkü git gide azalan tarım arazileri ve şartları zorlayan iklim değişimi ulusların birbiri ile ticaretini zorunlu kılacak.

Peki üretimde 9. Sırada olan Türkiye tarımsal ihracatta da ilk 10’da yer alıyor mu?

Hayır.

Üretim sıralamasında 9. Sırada yer alan Türkiye ne yazık ki aynı başarıyı ihracat tarafında gösteremiyor.  Türkiye, dünya tarım ihracatçıları arasında % 1’lik bir payla 26. Sırada yer almaktadır. 

Dünya Tüm Tarım-Gıda Mal ve Ürünleri İhracatı, 2014
		Tarımsal İhracat
Sıra	Ülke	Milyar $	Dünya Payı
1	ABD	182	10.3%
2	Hollanda	112	6.3%
3	Almanya	101	5.7%
4	Brezilya	88	5.0%
5	Çin	85	4.8%
6	Fransa	81	4.6%
7	Kanada	68	3.9%
8	İspanya	55	3.1%
9	Belçika	50	2.9%
10	Hindistan	47	2.7%
26	Türkiye	18	1%
	Top 10	870	49.3%
	Top 20	1,231	69.7%
	Dünya	1,765	100%

Kaynak: WTO (2016)

Yukarıdaki tarımsal üretim tablosunda da görüldüğü gibi ilk 10 ülke arasında yer almayan Hollanda dahi ülkemizden 5 kat fazla tarımsal ürün ihraç ediyor. Tarımda katma değerli ürün yaratmanın önemi bu tabloda açıkça görülüyor. Gelişen tarımsal ekonomide ülkelerin tarım ticaretinde yer alabilmeleri için üretilen tarım ürünlerini sanayide işleyerek katma değerli ürünler haline getirememeleri durumunda mevcut yerlerini korumalarının mümkün olmayacağı öngörülüyor. Bu sebeple verilen desteklerle (örneğin zeytinyağını 1 kilograma kadar olan ambalajlı ve markalı ihracatta ton başına 1400 lira, 1-2 kilogramlık ambalajlarda ton başına 725 lira, 2 kilogramdan 5 kilograma kadar olan ambalajlı ihracata ise ton başına 386 lira destek verilmektedir) üretilen ürünlerin sanayide işlenerek, ambalajlanarak katma değerli ürünler haline getirilmesi ve bu haliyle ihraç edilmesi gerekiyor. Aksi halde tarımsal ticarette rol alamadığımız sürece bu alandaki oyunculara hammadde üreten, bu ülkelerin gıda ve hammadde ihtiyaçlarını ucuza karşılayan bir ülke konumundan çıkmamız mümkün değil.  

Bahar ÇINAR

Ziraat Mühendisi

(*Yüzölçümü olarak baktığımızda Hollanda 41,578 kilometrekare; %18 oranında sularla kaplı alanı çıkardığımızda yaklaşık 34,000 kilometrekare. Türkiye’nin en büyük yüzölçümüne sahip ili olan Konya’nın ise yüz ölçümü 41,001 kilometrekare. Yani bu haliyle baktığımızda (su alanlarını dahil etmediğimizde) Türkiye’de bir il olan Konya dahi Hollanda’dan büyüktür.)